Tản Ðà Nguyễn Khắc Hiếu

(1888-1939)

Cuộc đời Tản Đà Tản Đà (1888-1939) là một thi sĩ Việt Nam. Nhiều bài thơ của ông được truyền tụng khắp nước Việt Nam. Ông còn dịch thơ Đường và được biết đến như một người dịch thơ Đường sang thơ lục bát hay nhất Việt Nam. Cuộc đời và sự nghiệp: Ông tên thật là Nguyễn Khắc Hiếu, sinh ngày 8 tháng 5 năm 1888 (tức ngày 29 tháng 4 năm Mậu Tý), tại làng Khê Thượng, huyện Bất Bạt, tỉnh Sơn Tây; nay thuộc huyện Ba Vì, ngoại thành Hà Nội. Ông xuất thân trong một gia đình phong kiến quan lại. Thân sinh ông là Nguyễn Danh Kế, đỗ Cử nhân, làm đến Án sát và từng giữ chức Ngự sử trong kinh. Mẹ là Lưu Thị Hiền, cũng có sách ghi là đào Nghiêm, vốn là một đào hát, nổi tiếng tài sắc, giỏi văn thơ. Do ảnh hưởng gia đình, năm 14 tuổi, ông đã thạo các lối từ chương thi phú. Năm 1907, ông theo anh ra Hà Nội, học trường Quy Thức ở phố Gia Ngư. Năm 1909, đi thi hương ở Nam Định, bị hỏng. Năm 1912, đi thi khoa Nhâm Tý, vẫn hỏng. Trở về Hà Nội, chứng kiến người yêu là cô Ðỗ thị đi lấy chồng, ông chán nản bỏ về Hòa Bình tìm khuây lãng; rồi cùng bạn là nhà tư sản Bạch Thái Bưởi lên chùa uống rượu, làm thơ và thưởng trăng, sống theo lối "tịch cốc". Năm 1915, ông lập gia đình. Năm 1916, người anh từ trần, gia đình trở nên cùng túng, Tản Ðà quyết định chuyển hẳn sang nghề cầm bút. Thời gian này ông viết tuồng cho các rạp và được đọc thêm nhiều sách dịch Âu Tây bằng chữ Hán, nhờ đó tư tưởng có nhiều biến chuyển. Năm 1920, đi du lịch ở Huế, Ðà Nẵng, trở về viết truyện "Thề non nước". Năm 1921, làm chủ bút tờ Hữu Thanh tạp chí. Ðược 6 tháng, từ chức, trở về quê. Năm 1922, lại ra Hà Nội lập Tản Ðà thư điếm, sau tập hợp với Nghiêm hàm ấn quán thành Tản Ðà thư cục. Năm 1925, phong trào yêu nước dấy lên mạnh mẽ, Tản Ðà càng nhập thế tích cực hơn. Ông tổ chức một chuyến du lịch vào Nam, gặp gỡ nhiều nhà chí sĩ và viết bài trên nhiều báo. Tháng 2 năm 1928, trở về Bắc, rồi lên định cư vùng Yên Lập (Vĩnh Yên), nhưng bị quan lại địa phương gây khó dễ, phải xuống Hải Phòng, rồi lại lên Hà Nội. Năm 1933, sau khi An Nam tạp chí bị đình bản, ông chuyển sang trợ bút cho Văn học tạp chí ít lâu rồi về quê ở ẩn. Cuối năm 1937, chuyển về làng Hà Trì (Hà Đông), tham gia dịch thuật, viết báo. Sau vì bị viên quan Tổng đốc Hà Đông thù ghét, phải chuyển ra Hà Nội, mở lớp dạy Quốc văn hàm thụ, Hán văn diễn giảng, kiêm cả xem lý số Hà lạc. Ông sống nghèo đói, không đủ ăn và trả tiền nhà, bị chủ nhà tịch thu đồ đạc và đuổi đi, Tản Ðà phải cùng gia đình dọn về phố Cầu mới. Ông qua đời ngày 7 tháng 6 năm 1939. Tác phẩm • Cảm thu, tiễn thu • Cảnh vui của nhà nghèo • Chưa say • Còn chơi • Con gái hái dâu • Đề khối tình con thứ nhất • Đi đêm đay bóng • Đời đáng chán • Đưa người nhà quê

Cảm thu, tiễn thu
Tản Đà

Từ vào thu đến nay: Gió thu hiu hắt, Sương thu lạnh Trăng thu bạnh Khói thu xây thành. Lá thu rơi tụng đầu ghềnh Sông thu đưa lá bao ngành biệt ly.
	Nhạn về én lại bay đi, Đêm thì vượn hót, ngày thì ve ngâm. Lá sen tàn tạ trong đầm, Nặng mang giọt lệ âm thầm khóc hoa. Sắc đậu nhuộm ố quanh hà Cỏ vàng cây đỏ bóng tà tà dương. Nào người cố lí tha phương, Cảm thu ai có tư lường hỡi ai?
Nào những ai: Bảy thước thân nam tử, Bốn bể chí tang bồng Đường mây chưa bổng cánh hồng, Tiêu ma tuế nguyệt, ngại ngùng tu mi.
	Nào những ai: Sinh trưởng nơi khuê các, Khuya sớm phận nữ nhi, Song the ngày tháng thoi đi, Vương tơ ngắm nhện nhỡ thì thương hoa.
Nào những ai: Tha phương khách thổ Hải giác thiên nha, Ruột tằm héo, tóc sương pha, Góc phần trạnh tưởng quê nhà đòi cơn.
	Nào những ai Cù lao báo đức Sinh dưỡng đền ơn Kinh sương nghĩ nỗi mền đơn, Giàu sang bất nghĩa mà hơn nghèo hèn!
Nào những ai: Tóc xanh mây cuốn Má đỏ hoa ghen Làng chơi duyên đã hết duyên Khúc sông trăng dãi con thuyền chơi vơi!
	Nào những ai: Dọc ngang trời rộng, Vùng vẫy bể khơi Đội trời đạp đất ở đời Sa cơ thất thế quê người chiếc thân.
Nào những ai Kê vàng tỉnh mộng Tóc bạc thương thân Vèo trông lá rụng đầy sân, Công danh phù thế có ngần ấy thôi.
	Thôi nghĩ cho: Thu tự trời, Cảm tự người. Người đời ai cảm ta không biết! Ta cảm thay ai viết mấy lời. Thôi thời: Cùng thu tạm biệt Thu hãy tạm lui, Chỉ để khách đa tình đa cảm, Một mình thay cảm những ai ai!

Xuân kia sáu bảy mươi lần Của giời tham được độ ngần ấy thôi Chơi hoang mất nửa đi rồi Ngẩn ngơ ngồi nghĩ thân đời mà lo Trông gương luống đã thẹn thò Một mai tóc bạc vai gù mới dơ Thương thay! Xuân chẳng đợi chờ Tiếc thay xưa những hững hờ với xuân Trăm nghìn gửi lạy đông quân Hãy khoan khoan tới hãy dần dần lui Lượng xuân xin chớ hẹp hòi [3]Trích trong quyển Khối tình con, bản phụ.

Ta ngồi ta nói, Bóng ngồi bóng nghe Cõi đời từ cất tiếng ve Ðã bên ngọn lửa lập loè có nhau Tương tri từ ấy về sau Ðôi ta một bước cùng nhau chẳng dời Bóng nghe bóng cũng gật đầu Người đâu cũng giống đa tình Ngỡ là ai lại là mình với ta Mình với ta tuy hai mà một Ta với mình sao một mà hai?

Lại say Say sưa nghĩ cũng hư đời, Hư thì hư vậy, say thì cứ say. Ðất say đất cũng lăn quay, Trời say mặt cũng đỏ gay, ai cười? Say chẳng biết phen này là mấy, Nhìn non xanh chẳng thấy lại là say Quái! Say sao? Say mãi thế nầy? Say suốt cả đêm ngày như bất tỉnh, Thê ngôn túy tửu chân vô ích. Ngã dục tiêu sầu thả tự do. Việc trần ai, ai tỉnh, ai lo, Say lúy túy nhỏ to đều bất kể. Trời đấy nhỉ! Cái say là sướng thế! Vợ khuyên chồng, ai dễ đã chừa ngay, Muốn say lại cứ mà say.

ĐỜI ĐÁNG CHÁN Người đời thử ngẫm mà hay Trăm năm là ngắn một ngày dài ghê! Còn ai ai tỉnh, ai mê, Những ai thiên cổ đi về những đâu? Đời đáng chán hay không đáng chán? Cất chén quỳnh riêng hỏi bạn tri âm. Giá khuynh thành nhất tiếu thiên kim (1) Mắt xanh trắng đổi nhầm bao khách tục. Giang hà nhật dạ nhân giai trọc Thiên địa lô trung thực hữu tình. (2) Đón đưa ai gió lá chim cành, Ấy nhân thế phù sinh là thế thế. Khách phù thế chưa dứt câu phù thế Người phong lưu càng đượm vẻ phong lưu. Bức khăn hồng nâng đỡ hạt châu Chuyện kim cổ một vài câu phải trái. Châu Nam Hải, thuyền chìm sông Thúy ái (3) Sóng Tiền Đường, cỏ áy bến Ô giang. (4) Ngẫm nghìn xưa: ai tài hoa, ai tất liệt, ai đài trang, Cùng một giấc mơ màng trong vũ trụ. Đời đáng chán biết thôi là đủ Sự chán đời xin nhủ lại tri âm. Nên chăng nghĩ lại kẻo lầm. 1922

Thề Non Nước

Nước non nặng một lời thề
Nước đi đi mãi không về cùng non
Nhớ lời nguyện nước thề non
Nước đi ra biển non còn ngóng trông
Non cao những ngóng cùng trông
Suối khô dòng lệ còn trông tháng ngày
Xương mai một nắm hao gầy
Tóc mây một mái hãy còn tuyết sương
Trời tây nổi bóng tà dương
Càng phơi vẻ ngọc nét càng phôi pha
Non cao tuổi vẫn chưa già
Non thời nhớ nước, nước mà quên non
Dù như sông cạn đá mòn
Còn non, còn nước, hãy còn thề xưa
Non xanh đã biết hay chưa
Nước đi ra bể lại mưa về nguồn
Nước non hội ngộ còn luôn
Bảo cho non chớ có buồn làm chi
Nước kia dù hãy còn đi
Ngàn dâu xanh tốt non thì cứ vui
Nghìn năm giao ước kết đôi
Non non nước nước không nguôi lời thề.